Wojciech Kętrzyński

---

Życiorys

Urodziny tego wybitnego Polaka miały miejsce pod imieniem Adalbert von Winkler. Jego ojciec był przedstawicielem szlacheckiej rodziny kaszubskiej, której herb nosił nazwę Cietrzew. Nazwisko rodziny wywodzi się z miejscowości Kętrzyno, która obecnie znajduje się w powiecie wejherowskim. Dziadek odziedziczył dodatek „Winkler” w swoim nazwisku, a jego ojciec, Józef, korzystał już tylko z tego ostatniego. Matka, Eleonora z domu Raabe, pochodziła z Nowej Wsi, leżącej pod Iławą. Po utracie ojca w 1846 roku, zajmującego stanowisko żandarma w Giżycku, spędził lata 1849–1853 w Poczdamie, gdzie uczęszczał do szkoły dla osieroconych dzieci byłych żołnierzy.

W latach 1853–1855 zakończył progimnazjum w Łuczanach, które ukończył w dwa lata, pomimo pięcioletniego kursu. Następnie rozpoczął naukę w gimnazjum w Rastemborku, które dziś znane jest jako Kętrzyn. W 1856 roku dotarła do niego informacja od siostry o jego polskim pochodzeniu oraz o dawnym nazwisku rodowym, Kętrzyński. To odkrycie zainspirowało go do badania polskości oraz nauki języka polskiego. Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1859 roku, 13 października rozpoczął studia z zakresu historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albrechta w Królewcu.

„Wiarę, mowę ukraść mi mogliście, Ale serca z piersi nie wyrwiecie. Serce me zostanie zawsze polskie!”
Wojciech Kętrzyński W ojczystym kraju

W 1861 roku podjął decyzję o formalnej zmianie imienia i nazwiska na Wojciech Kętrzyński. Wkrótce do niego dołączyło także rodzeństwo, które przyjęło nowe nazwisko. Latem 1862 roku odwiedził swoją ciotkę, Jadwigę Krohnke, w Warszawie. Wkrótce potem zaangażował się w działania patriotyczne, mając swój wkład w powstanie styczniowe, między innymi organizując transport sprzętu wojennego. 11 września 1863 roku został aresztowany we wsi Jaroty, a następnie uwięziony w Bramie Górnej w Olsztynie. Po pierwotnym uwolnieniu, został jednak ponownie aresztowany 6 października, a jego sprawa trafiła do więzienia Moabit w Berlinie. W ślad za tym, jego proces stał się częścią głośnej sprawy 135 Polaków w Berlinie, gdzie został oskarżony o zdradę stanu. Ostatecznie uniewinniono go od tego zarzutu, lecz 23 grudnia 1864 roku otrzymał wyrok roku więzienia w twierdzy kłodzkiej.

W trakcie swojego uwięzienia wykonał cenną pracę, tłumacząc na łacinę swoją dysertację doktorską oraz poemat Wincentego Pola na język niemiecki. Po opuszczeniu więzienia 22 kwietnia 1866 roku, powrócił do Królewca, gdzie obronił swoją rozprawę doktorską pt. De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a 1002–1005 12 grudnia 1866 roku. W praktyce jednak nie mógł znaleźć pracy, ponieważ niemieckie władze odmawiały mu zatrudnienia w rejonach, gdzie mieszkała polska społeczność.

W 1868 roku opublikował pracę O Mazurach w „Gazecie Poznańskiej” – zbierał materiały dotyczące etnografii Mazurów, szczególnie w Sztynorcie i jego okolicach. W latach 1868–1870 działał jako bibliotekarz u J.K. Działyńskiego w Kórniku pod Poznaniem. Od 1869 roku miał zaszczyt być członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ostatecznie, w 1873 roku, rozpoczął pracę w Zakładzie im. Ossolińskich z siedzibą we Lwowie, gdzie objął rolę sekretarza naukowego 1 czerwca 1870 roku. W 1874 roku awansował na kustosza, a 1 listopada 1876 roku został dyrektorem tej instytucji. W 1882 roku opublikował dzieło O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.

W 1894 roku uzyskał członkostwo Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego. W 1906 roku otrzymał drugą nagrodę Fundacji Franciszka Kochmana we Lwowie. Zmarł 15 stycznia 1918 roku i spoczął na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Część bliskich Wojciecha Kętrzyńskiego osiedliła się w Warszawie, podczas gdy inni zdecydowali się na emigrację do Kanady.

Upamiętnienie

Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego została uczczona poprzez nadanie w 1946 roku mazurskiemu miastu Rastembork nowej nazwy, Kętrzyn. Jego nazwisko nosi wiele ulic, znajdujących się w takich miastach jak Gdańsk, Olsztyn, Ostróda, Giżycko, Szczytno, Braniewo, Nidzica oraz Pasym, co świadczy o jego znaczeniu w historii regionu.

W Olsztynie osiedle również przyjęło jego imię, a jego dziedzictwo jest obecne w nazwach szkół oraz innych instytucji. W szczególności warto zwrócić uwagę na Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, który został założony w 1963 roku.

W latach 1969–1994 Wojciech Kętrzyński był patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki; jednostkę tę później przekształcono w Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, a w 1992 roku na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych, mieszczące się w Bemowie Piskim. Działania te podkreślają znaczenie Kętrzyńskiego w polskiej historii wojskowości oraz kultury.

Dorobek

Wojciech Kętrzyński zasłynął jako wszechstronny badacz, obejmujący swoim zainteresowaniem dziedziny takie jak historia, etnografia, polityka, publicystyka oraz poezja. Jego prace stanowiły znaczący wkład w polską naukę, szczególnie w kontekście problematyki prusko-mazurskiej, która do tej pory była niezbadana. Wykorzystując tysiące niepublikowanych źródeł, Kętrzyński był w stanie wnieść świeżość do badań historycznych, stawiając pod znakiem zapytania wiele stwierdzeń zaawansowanych przez niemieckich historyków.

W swojej karierze badawczej, Kętrzyński z uznaniem odnosił się do dzieł Maxa Toeppena. Nawiązał także współpracę z Henrykiem Sienkiewiczem, który, przy tworzeniu swojego dzieła „Potop”, niewątpliwie korzystał z zebranego przez niego dorobku wiedzy. Również istotnym elementem jego pracy było gromadzenie kultur mazurskich, które miały ogromne znaczenie dla etnografii polskiej. Cennym wkładem w odkrywanie lokalnych tradycji było przekazanie przez niego Oskarowi Kolbergowi zbioru mazurskich pieśni, uzupełniając zbiory Gustawa Gizewiusza.

Ważniejsze opracowania Wojciecha Kętrzyńskiego

W życiu i twórczości Wojciecha Kętrzyńskiego można znaleźć wiele ważnych momentów świadczących o jego wpływie na polską literaturę i kulturę. Jego prace przyczyniły się do zbliżenia Mazur do całej Polski.

• W 1868 roku ukazał się jego artykuł O Mazurach, który po raz pierwszy opublikowano w „Dzienniku Poznańskim”, a następnie w 1872 roku w wersji rozszerzonej. Była to jego pierwsza publikacja, która przybliżała Mazury sytuacji w Polsce oraz Polskę względem Mazurów,
• W 1876 roku Kętrzyński zamieścił Szkice Prus Wschodnich w „Przewodniku Naukowym i Literackim”, a ich wznowienie miało miejsce w 1977 roku pod tym samym tytułem w Wydawnictwie Pojezierze w Olsztynie,
• W 1879 roku opublikował Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza, w którym umieścił także niemieckie odpowiedniki tych nazw,
• W 1880 roku w tym samym czasopiśmie wydano jego pracę Gazeta polska z początku XVIII wieku (Poczta Królewiecka 1718–1720),
• W młodzieńczych latach pisał wiersze w języku niemieckim. Po ich opublikowaniu w zbiorze Aus dem Liederbuch eines Germanisierten (1854–1862) w 1883 roku, prace te zostały skonfiskowane przez władze pruskie oraz austriackie. Wyjątkowe znaczenie tych wierszy doceniła Armia Krajowa, która w czasie II wojny światowej kolportowała niektóre z nich wśród niemieckich żołnierzy.
• W 1882 roku napisał pracę O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich,
• W 1903 roku opublikował artykuł O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada w piśmie Kraj, wydawanym w Petersburgu.

Źródła opracowane przez W. Kętrzyńskiego

W. Kętrzyński, jako jeden z czołowych badaczy, przyczynił się do wzbogacenia polskiej historiografii poprzez opracowanie istotnych źródeł historycznych. Jego praca obejmowała:

• około 70 tekstów średniowiecznych dokumentów, które zostały opublikowane w tomach 3–6 Pomników dziejowych Polski,
• 128 dokumentów, datowanych na lata 1105–1399, które ukazały się w Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego,
• katalog rękopisów Ossolineum, który składa się z trzech tomów i zawiera około siedmiuset stron druku.

---

Oceń: Wojciech Kętrzyński

---